Αισιόδοξη αντίληψη, αλλά ας κρατήσουμε μικρό καλάθι.

Οι αγωγοί φυσικού αερίου και τα ελληνοτουρκικά.

Του Μανόλη Καψή

Η διακοπή της ροής του φυσικού αερίου

 από την Ρωσία - μέσω Ουκρανίας - στην Ευρώπη, 

συνιστά ένα τέλος εποχής. 

Αλλά και μια διάψευση.

 Τη διάψευση μιας φιλελεύθερης ιδέας που αφορά

 και τα ελληνοτουρκικά. 

Μια φιλελεύθερη ιδέα που θέλει την διαρκή επικοινωνία 

και τις οικονομικές συναλλαγές, να οδηγούν τελικά σε μια ώσμωση. 

Μια ώσμωση, με τελικό νικητή τη δημοκρατία, 

τα ανθρώπινα δικαιώματα και το δίκαιο.

Θα θέλαμε να συμβαίνει έτσι, αλλά δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν συνέβη

 στην περίπτωση της Ρωσίας και δεν συνέβη - γιατί σε πείσμα 

της θεωρίας, δεν είναι απαραίτητο να συμβεί. 

Είναι μια φιλελεύθερη αισιοδοξία, που πηγάζει από την πεποίθηση 

ότι η Δημοκρατία θα επικρατήσει στο τέλος παντού 

και τίποτα περισσότερο.

 Αντίθετα, στην περίπτωση της Ρωσίας, επέτρεψε στη χώρα 

να αντιμετωπίσει το οικονομικό κόστος της κατάρρευσης 

του Σοσιαλισμού και επέτρεψε στον Πούτιν να οικοδομήσει το νέο, 

ολοκληρωτικό του καθεστώς

Λίγοι πλέον θυμούνται πώς ξεκίνησε  αυτή η συνεργασία 

και ακόμα λιγότεροι την "πολιτική θεωρία" πίσω από τη συνεργασία.

 Ας θυμηθούμε την αρχή.

Είμαστε στο 1967, όταν Αυστριακοί και Δυτικογερμανοί 

καπιταλιστές των βιομηχανιών φυσικού αερίου και χάλυβα, 

συναντιούνται με σοβιετικούς αξιωματούχους σε ένα κυνηγετικό

 περίπτερο των Αψβούργων κάπου έξω από τη Βιέννη. 

Σοβιετικοί μηχανικοί έχουν ανακαλύψει μεγάλα κοιτάσματα φυσικού

 αερίου στη Σιβηρία και καθώς οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν 

τη μεταφορά του με τρόπο φθηνό και εύκολο, η δημιουργία αγωγών

 μεταφοράς του φυσικού αερίου από την κομμουνιστική Ανατολή 

στην καπιταλιστική Δύση, μοιάζει με ένα project 

που θα ωφελήσει και τις δυο πλευρές.

Το 1970 η συμφωνία είναι γεγονός και οδηγεί

 στην κατασκευή των πρώτων αγωγών φυσικού αερίου 

από την ΕΣΣΔ προς τη δυτική Ευρώπη. 

Οι αγωγοί είναι δαπανηροί και συνεπάγονται μακροχρόνιες συμφωνίες 

και πολιτική συμφωνία. Υπουργός Εξωτερικών της Δυτικής Γερμανίας

 είναι ο Βίλι Μπράντ και ο μετέπειτα Καγκελάριος, καθόλου 

δεν φοβάται την εξάρτηση της χώρας του

 από το φυσικό αέριο της Ρωσίας. 

Αντίθετα παροτρύνει τους διαπραγματευτές να διευρύνουν τη συνεργασία.

Όπως γράφει η Anna Applebaum στο βιβλίο της "Απολυταρχία ΑΕ"

 (εκδόσεις Παπαδόπουλος 2024), το σκεπτικό είναι κυρίως πολιτικό:

 ο Μπράντ πίστευε ότι μια αμοιβαία οικονομική εξάρτηση 

θα καθιστούσε αδιανόητη μια μελλοντική πολεμική σύγκρουση. 

Ο σύμβουλός του μάλιστα, Egon Bahr, περιέγραψε την ιδέα 

σε μια διάσημη ομιλία του το 1963, δίνοντάς της την ονομασία 

Wandel durch Annaherung. Δηλαδή αλλαγή μέσω προσέγγισης. 

Υποστήριζε ότι αν η Δύση άμβλυνε την αντιπαράθεση

 με το σοβιετικό καθεστώς και συνεργαζόταν μαζί του, 

αν αντί για μποϋκοτάζ επέλεγε το εμπόριο, τότε θα ήταν εφικτή 

μια χαλάρωση των διασυνοριακών ελέγχων. 

Προϋπόθεση φυσικά η σιωπή της Δύσης 

για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Ρωσία.

Η θεωρία, αυτό που ονομάστηκε τότε Ostpolitik, μοιάζει σήμερα αφελής. 

Καθώς η Ρωσία του Πούτιν έχει εισβάλει στην Ουκρανία 

και απειλεί ευθέως την Ευρώπη και τις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες,

η άποψη ότι η οικονομική συνεργασία θα κάνει τον κόσμο 

ασφαλέστερο ή θα επιτρέψει τον δημοκρατικό μετασχηματισμό 

της Ρωσίας, μοιάζει σήμερα με παραμύθι για αφελείς. 

Η οικονομική ανάπτυξη, όπως δείχνει το παράδειγμα της Κίνας 

αλλά και της Τουρκίας, δεν συνεπάγεται απαραίτητα 

με την επικράτηση της δυτικής ιδέας της δημοκρατίας.

Άλλωστε ήδη από τότε, δεν είχαν όλοι πειστεί για τις θετικές

 συνέπειες της συναλλαγής ανάμεσα στη σοβιετική Ρωσία 

και τη Δυτική Ευρώπη. Δεν ήταν όλοι σίγουροι ότι 

η οικονομική ανάπτυξη συνοδεύεται απαραίτητα 

από την πολιτική ενδυνάμωση. 

Σίγουρα όχι από την επικράτηση του δικαίου

 και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ο Ρίτσαρντ Νίξον για παράδειγμα, όπως γράφει στο βιβλίο της 

η Anne Applebaum, θεωρούσε ότι ο στόχος της Μόσχας 

ήταν "να κλέψει τη Γερμανία από το ΝΑΤΟ". 

 Ο Τζίμι Κάρτερ που είχε ως προτεραιότητα τα ανθρώπινα δικαιώματα

 και όχι το εμπόριο, με αφορμή τη φυλάκιση δυο Ρώσων

 ακτιβιστών για τη δημοκρατία, επέβαλε εμπάργκο 

σε αμερικανική τεχνολογία αγωγών, ενώ και ο Ρέηγκαν επέβαλε

 επίσης εμπάργκο σε εξαγωγή προϊόντων για την κατασκευή 

των αγωγών, με αφορμή την επιβολή του στρατιωτικού νόμου

 στην Πολωνία το 1981. 

Στον πυρήνα του προβληματισμού των Αμερικανών ήταν κατά πόσο

 συμφέρει τη Δύση η ενίσχυση- μέσω του εμπορίου 

και των συναλλαγών- του απολυταρχικού καθεστώτος 

της Σοβιετικής Ενωσης.

Η Άνγκελα Μάρκελ αυτών των αντιλήψεων ήταν απόγονος 

και δεν προκαλεί εντύπωση, παρά την κριτική που δέχεται σήμερα 

εκ των υστέρων, ότι όχι μόνο συνέχισε την εξάρτηση της χώρας της 

από το φυσικό αέριο από τη Ρωσία αλλά προχώρησε 

και σε νέες συμφωνίες. 

Ήταν το κλειδί για τη γερμανική οικονομική ανάπτυξη και ευδαιμονία, 

ήταν το φθηνό καύσιμο για τα γερμανικά εργοστάσια. 

Παρά τις ανησυχίες των Αμερικανών για την εξάρτηση από τη Ρωσία. 

Έως ότου τα ρωσικά στρατεύματα εισβάλουν στην Κριμαία. 

Αυτό είναι το γεγονός που τα αλλάζει όλα, ακόμα και πριν

 την επίθεση στην ανατολική Ουκρανία.

Συν το γεγονός ότι, όπως γράφει στα απομνημονεύματά της 

η πρώην Καγκελάριος (βλ. "Ελευθερία", εκδόσεις Μεταίχμιο), 

ο Βλαντιμιρ Πούτιν της λέει εκείνη τη στιγμή στο τηλέφωνο 

εμφανώς ψέματα ότι δεν γνωρίζει τίποτα για τους στρατιώτες

 τους "ντυμένους στα πράσινα", χωρίς επίσημες στολές δηλαδή, 

που έχουν καταλάβει την Κριμαία. 

Η εμπιστοσύνη της έχει καταρρεύσει. 

Δεν θα υπάρξουν ποτέ ξανά συνομιλίες ανάμεσα στους δυο 

και η επικοινωνία θα περιοριστεί στα τυπικά.

Για να μεταφέρουμε τη συζήτηση στα καθ΄ ημάς, η ελληνοτουρκική

 προσέγγιση φαίνεται τους τελευταίους μήνες να έχει παγώσει. 

Οι δυο πλευρές έφθασαν στον πυρήνα της διαφοράς ανάμεσα 

στις δυο χώρες και η συμφωνία μοιάζει αδύνατη. 

Η προσέγγιση περιορίζεται σε αυτό που ονομάζουμε θετική ατζέντα, 

δηλαδή σε συναλλαγές και επαφές - για θέματα μικρής πολιτικής - που

 μπορούν να φέρουν τις δυο χώρες πιο κοντά και μέσω 

των συναλλαγών, να καταστήσουν την βίαια αντιπαράθεση 

πιο δύσκολη και πιο απομακρυσμένη. 

Αισιόδοξη αντίληψη, αλλά ας κρατήσουμε μικρό καλάθι.

Πηγή